ચાલો જાણીએ ભારત રત્ન પુરસ્કાર વિશે.

ચાલો જાણીએ ભારત રત્ન પુરસ્કાર વિશે.

ભારત રત્ન પુરસ્કાર એ ભારત સરકાર દ્વારા આપવા માં આવતો સૌથી સર્વોચ્ય પુરસ્કાર છે. ભારત રત્ન એ માત્ર ભારતીય નાગરિકો ને જ નહિં પરંતુ દેશ – વિદેશ ના કોઈપણ નાગરિક ને કે જેણે કળા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, રમતગમત ના ક્ષેત્રો માં તેમજ જાહેર સેવા માં અસાધારણ પ્રદશન અને શ્રેષ્ઠ પ્રદાન કરનાર નાગરિક ને ભારત સરકાર દ્વારા ભારત રત્ન ના પુરસ્કાર થી નવાજવામાં આવે છે.

રાષ્ટ્રીય સેવા માટે આપવામાં આવેલ 'ભારત રત્ન' એ ભારતનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન છે. આ સેવાઓમાં કળા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન, જાહેર સેવા અને રમતગમતનો સમાવેશ થાય છે. આ સન્માન 2 જાન્યુઆરી 1954 ના રોજ ભારતના તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ શ્રી રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું. આ મેડલની ડિઝાઈન ભારત રત્ન દેવનાગરી લિપિમાં પીપળના પાંદડા પર ચમકતા સૂર્ય સાથે લખેલી છે.

ભારત રત્ન આપવા માટે વડાપ્રધાનશ્રી દ્વારા માનનીય રાષ્ટ્રપતિ ને નામો ની ભલામણ કરવા માં આવે છે. સામાન્ય નાગરિકો દ્વારા રાષ્ટ્રપતિ ને ભલામણ કરી શકાતી નથી.

:: ભારત રત્ન વિશે હકીકતો ::

• ભારત રત્ન એ ભારતનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન છે.ભારત રત્ન એ ભારતનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન છે.
• આ સન્માન 2 જાન્યુઆરી, 1954 ના રોજ ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદ દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું. 26 જાન્યુઆરીએ રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા નામાંકિત વ્યક્તિને આ પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવામાં આવે છે.
• ભારત રત્ન પછી બીજા નંબરે પદ્મ વિભૂષણ, ત્રીજા નંબરે પદ્મ ભૂષણ અને ચોથા નંબરે પદ્મશ્રી ભારતનું નાગરિક સન્માન છે.
• આ સન્માન ભારતના કોઈપણ નાગરિકને આપી શકાય છે. જાતિ, વ્યવસાય, સ્થાન અને લિંગને ધ્યાનમાં લીધા વિના..
• પ્રારંભિક સમયગાળામાં, આ સન્માન કલા, સાહિત્ય, વિજ્ઞાન અને સમાજ સેવાના કાર્યોમાં અભૂતપૂર્વ યોગદાન માટે જ આપવામાં આવ્યું હતું.
• ડિસેમ્બર 2011માં આ પ્રતિબંધ હટાવવામાં આવ્યો હતો અને આજે તે કોઈપણ ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગદાન માટે આપવામાં આવી શકે છે. ભારતના વડા પ્રધાન રાષ્ટ્રપતિને ભલામણ કરે છે કે જેને ભારત રત્ન આપવામાં આવે. એક વર્ષમાં વધુમાં વધુ 3 વ્યક્તિને ભારત રત્ન આપવામાં આવી શકે છે.
• 1954 માં, પ્રથમ રાજકારણી સી. રાજગોપાલાચારી, ભારતના બીજા રાષ્ટ્રપતિ સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન અને વૈજ્ઞાનિક સીવી રમનને ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
• શરૂઆતમાં, આ સન્માન મરણોત્તર આપવાની કોઈ જોગવાઈ નહોતી. પરંતુ જાન્યુઆરી 1955માં એક સુધારા દ્વારા તેમાં મરણોત્તર સન્માન આપવાની જોગવાઈ પણ દાખલ કરવામાં આવી હતી.
• 2019 સુધી, 48 લોકોને આ સન્માન મળ્યું છે, જેમાંથી 12 લોકોને આ સન્માન મરણોત્તર આપવામાં આવ્યું છે. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી પ્રથમ વ્યક્તિ હતા જેમને મરણોત્તર આ સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું.
• સચિન તેંડુલકરને 2014માં 40 વર્ષની ઉંમરે આ સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું. સચિન ભારત રત્ન એવોર્ડ મેળવનાર સૌથી યુવા વ્યક્તિ છે. ધોંડો કેશવ કર્વેને તેમના 100મા જન્મદિવસે ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
• આ સન્માન ફક્ત ભારતના નાગરિકને જ મળે છે. પરંતુ ત્રણ વિદેશીઓને પણ આ સન્માન મળ્યું છે, આ છે સામાજિક કાર્યકર મધર ટેરેસા, પાકિસ્તાની નાગરિક ખાન અબ્દુલ ગફાર ખાન અને દક્ષિણ આફ્રિકાના રાષ્ટ્રપતિ નેલ્સન મંડેલા.
• 24 ડિસેમ્બર 2014 ના રોજ, આ સન્માન સ્વતંત્રતા સેનાની મદન મોહન માલવીય (મરણોત્તર) અને ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન અટલવિહારી વાજપેયીને આપવામાં આવ્યું હતું.
• તમને કદાચ જાણીને નવાઈ લાગશે કે આ એવોર્ડ જુલાઈ 1977 થી જાન્યુઆરી 1980 અને ઓગસ્ટ 1992 થી ડિસેમ્બર 1995 સુધી સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યો હતો.
• જાન્યુઆરી 1992ની વાત છે જ્યારે સુભાષ ચંદ્ર બોઝને આ એવોર્ડ આપવા માટે મરણોત્તર નામાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ કેટલાક લોકોએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં પીઆઈએલ મૂકી અને સુભાષ ચંદ્ર બોઝના મૃત્યુના ઔપચારિક પુરાવા માંગ્યા, પરંતુ સરકાર પાસે કોઈ નક્કર પુરાવા ન હોવાને કારણે, 1997 માં, સુભાષ ચંદ્ર બોઝનું નામ ભારત રત્ન માટે નામાંકિત લોકોમાંથી દૂર કરવામાં આવ્યું. આ એકમાત્ર વખત આ સન્માનની વ્યક્તિનું નામાંકન કરવામાં આવ્યું હતું પરંતુ પુરસ્કાર આપવામાં આવે તે પહેલાં નામ પાછું ખેંચી લેવામાં આવ્યું હતું.
• જ્યારે મોરારજી દેસાઈ 1977માં ભારતના 4થા વડાપ્રધાન બન્યા, ત્યારે 13 જુલાઈ 1977ના રોજ તમામ વ્યક્તિગત નાગરિક સન્માનો (ભારત રત્ન) નાબૂદ કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ ભારતના આગામી વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીએ 25 જાન્યુઆરી 1980ના રોજ આ સન્માનની શરૂઆત કરી હતી. 1992 ના મધ્યમાં, તેની બંધારણીય માન્યતા પર બે PIL (જાહેર હિતની અરજી) દ્વારા પ્રશ્ન ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. એક પીઆઈએલ કેરળ હાઈકોર્ટમાં અને બીજી પીઆઈએલ મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટમાં દાખલ કરવામાં આવી હતી. ભારત રત્ન એવોર્ડ 1992ના મધ્યથી નવેમ્બર 1995 સુધી મુલતવી રાખવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ સુપ્રીમ કોર્ટે ડિસેમ્બર 1995માં દુવારાથી તેને કાર્યરત કરી દીધું.
• તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે, ભારત રત્નનું મૂળ કદ 35mm ગોળાકાર ગોલ્ડ મેડલ હતું. જેમાં આગળ સૂર્ય, ઉપર ભારત રત્ન અને નીચે ફૂલનો હાર લખવામાં આવ્યો હતો. વિરુદ્ધ બાજુએ રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અને સૂત્ર હતું
• આ મેડલની ડિઝાઈન બદલીને તાંબાના પીપળાના પાન પર પ્લેટિનમનો ચમકતો સૂર્ય બનાવવામાં આવ્યો હતો. જેની નીચે ચાંદીમાં ‘ભારત રત્ન’ લખેલું છે અને તેને ગળામાં સફેદ ફીતથી પહેરાવવામાં આવે છે.
• આ સન્માન માત્ર ભારતના નાગરિકને જ મળશે એવું ક્યાંય લખેલું નથી. અને દર વર્ષે આ સન્માન આપવું જરૂરી છે એવું પણ લખ્યું નથી.
• આ એવોર્ડ એક વર્ષમાં વધુમાં વધુ ત્રણ વ્યક્તિઓને આપી શકાય છે.
• શ્રી સત્યપાલ આનંદે રાજીવ ગાંધીને મરણોત્તર ભારત રત્ન આપવાની પ્રક્રિયાને મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટમાં પડકારી હતી.

ભારત રત્ન એવોર્ડ મેળવનાર ને શું મળે?

• સન્માન પ્રાપ્ત કરનાર નાગરિક ને રાષ્ટ્રપતિ ના હસ્તાક્ષર વાળી (Signature) સનદ (Certificate) મળે છે. તે સિવાય એક મેડલ આપવામાં આવે છે.
• મેડલ નો આકાર પીપળા ના પાન જેવો હોય છે. જેની લંબાઈ 5.8 સેન્ટીમીટર, તેની પહોળાઈ 47 સેન્ટીમીટર અને જાડાઈ 3.1 મીનીમિટર નું ધરાવે છે. આ મેડલ ને કાંસ્ય (BRONZE) માં થી બનાવવા માં આવે છે.
• મેડલ ની ઉપર 1.6 સેન્ટીમીટર ની ઉપસાવેલી સૂર્ય ની પ્રતિકૃતિ અને દેવનાગરી લિપિ માં ભારત રત્ન ઉપસાવેલું લખેલું હોય છે.
• જ્યારે મેડલ ના પાછળ ના ભાગ માં ભારત નું રાષ્ટ્રીય ચિહ્ન ઉપસવેલું હોય છે અને દેવનાગરી લિપિ માં નીચે સત્યમેવ જયતે લખેલું હોય છે.
• ભારત રત્ન ના મેડલ ની સાથે સનદ આપવા માં આવે છે. પરંતુ આ મેડલ સાથે કોઈ પણ પ્રકાર ની ધનરાશિ આપવા માં આવતી નથી.

ભારત રત્ન મેળવનાર મહાનુભાવો:

• 1954 ની સાલ માં સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન (ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ), સી. રાજગોપાલાચારી (સવાતંત્ર્ય સેનાની) અને સી.વી.રામન (ભૌતિક શાસ્ત્રી) ને મળ્યો હતો.
• 1955 ની સાલ માં ભગવાનદાસ (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની), એમ. વિશ્વેસવરીયા (સિવિલ એન્જી. અને ભાખરા નાંગલ બંધ ના નિર્માતા) અને જવાહરલાલ નહેરુ (પ્રથમ વડાપ્રધાન) ને મળ્યો હતો.
• 1957 ની સાલ માં એક માત્ર ગોવિંદ વલ્લભ પંત (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને ઉત્તરપ્રદેશ ના પ્રથમ મુખ્યમંત્રી) ને મળ્યો હતો.
• 1958 ની સાલ માં એક માત્ર ધોંડો કેશવ કર્વે (શિક્ષણ શાસ્ત્રી અને સમાજસુધારક) ને મળ્યો હતો.
• 1961 ની સાલ માં ડો.બી.સી.રોય (ડોક્ટર, રાજકારણી) અને પુરૂષોતમદાસ ટંડન (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની, શિક્ષણ શાસ્ત્રી) ને મળ્યો હતો.
• 1962 ની સાલ માં એક માત્ર રાજેન્દ્ર પ્રસાદ (પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) ને મળ્યો હતો.
• 1963 ની સાલ માં ઝાકીર હુસૈન (ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ, જામીયા મિલિયાના સ્થાપક), ડો. પી.વી.કાણે (સંસ્કૃતના વિદ્વાન) ને મળ્યો હતો.
• 1966 ની સાલ માં એક માત્ર લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી (બીજા વડાપ્રધાન અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) ને મળ્યો હતો.
• 1971 ની સાલ માં એક માત્ર ઇન્દિરા ગાંધી (પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન) ને મળ્યો હતો.
• 1975 ની સાલ માં એક માત્ર વી.વી. ગિરી (ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ) ને મળ્યો હતો.
• 1976 ની સાલ માં એક માત્ર કે.કામરાજ (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) ને મળ્યો હતો.
• 1980 ની સાલ માં એક માત્ર મધર ટેરેસા (શાંતિ નોબલ પ્રાઈઝ) ને મળ્યો હતો.
• 1983 ની સાલ માં એક માત્ર વિનોબા ભાવે (ભૂદાન ચળવળ ના પ્રણેતા) ને મળ્યો હતો.
• 1987 ની સાલ માં એક માત્ર અબ્દુલગફાર ખાન (સરહદ ના ગાંધી અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) ને મળ્યો હતો.
• 1988 ની સાલ માં એક માત્ર એમ. જી. રામચંદ્રન (અભિનેતા, તામિલનાડુ ના ભૂતપૂર્વ મુખ્યમંત્રી) ને મળ્યો હતો.
• 1990 ની સાલ માં ડો. ભીમરાવ આંબેડકર (બંધારણ સભાના પ્રમુખ) અને નેલ્સન મંડેલા (રંગભેદ વિરોધી ચળવળ ના નેતા) ને મળ્યો હતો.
• 1991 ની સાલ માં રાજીવ ગાંધી (ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન), સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ (લોખંડી પુરુષ) અને મોરારજી દેસાઈ (ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન) ને મળ્યો હતો.
• 1992 ની સાલ માં અબુલ કલામ આઝાદ (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને શિક્ષણ શાસ્ત્રી), જે.આર.ડી. તાતા (ઉદ્યોગપતિ) અને સત્યજિત રે (ફિલ્મસર્જક) ને મળ્યો હતો.
• 1997 ની સાલ માં એ. પી. જે. અબ્દુલ કલામ (વૈજ્ઞાનિક અને ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ), ગુલઝારીલાલ નંદા (ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) અને અરુણા અસફઅલી (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) ને મળ્યો હતો.
• 1998 ની સાલ માં એમ. એસ. સુબ્બાલક્ષ્મી (શાસ્ત્રીય ગાયિકા), સી.એસ.સુબ્રમણ્યમ (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને હરિયાળી ક્રાંતિ ના પ્રણેતા) અને જયપ્રકાશ નારાયણ (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને સમાજ સેવક) ને મેયો હતો.
• 1999 ની સાલ માં પંડિત રવિ શંકર (સિતાર વાદક), અમર્ત્ય સેન (અર્થશાસ્ત્રી નોબેલ વિજેતા) અને ગોપીનાથ બોરદોલોઈ (સ્વાતંત્ર્ય સેનાની) ને મળ્યો હતો.
• 2001 ની સાલ માં લતા મંગેશકર (પાશ્વ ગાયિકા) અને બિસ્મિલ્લાહ ખાન (શરણાઈ વાદક) ને મળ્યો હતો.
• 2009 માં એક માત્ર ભીમસેન જોશી (શસ્ત્રીય ગાયક) ને મળ્યો હતો.
• 2014 ની સાલ માં સી.એન.રાવ (વૈજ્ઞાનિક) અને સચિન તેંડુલકર (ક્રિકેટર) ને મળ્યો હતો.
• 2015 ની સાલ માં મદન મોહન માલવિયા (શિક્ષણ શાસ્ત્રી અને રાજકારણી) અને અટલ બિહારી વાજપેયી (ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન) ને મળ્યો હતો.
• 2019 ની સાલ માં પ્રણવ મુખર્જી (ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ), ભૂપેન હઝારીકા (ગાયક અને સંગીતકાર) અને નાનાજી દેશમુખ (આરઆરએસ વિચારક) ને મળ્યો હતો.

ભારત રત્ન વિજેતા ને મળતા ફાયદાઓ:

• આજીવન ઈનકમ ટેક્સ ભરવા નો આવતો હોતો નથી
• આજીવન ભારતીય રેલવે માં ફર્સ્ટ ક્લાસ ની મુસાફરી મફત માં મળે છે.
• આજીવન એર ઇન્ડિયા ની ફર્સ્ટ ક્લાસ ની મુસાફરી મફત કરવા મળે છે.
• સાંસદ ની બેઠક માં અને તેના સત્ર માં ભાગ લેવા ની મંજુરી મળે છે.
• જો Z પ્લસ સિક્યુરિટી ની જરૂરત હોય તો તે પણ મળી શકે છે.
• VVIP જેટલું માન સન્માન મળે છે.
• ભારત માં કોઈ પણ રાજ્ય માં પ્રવાસે જાય તો ત્યાં રાજ્ય સરકાર દ્વારા તેમના રહેઠાણ માટે ની સુવિધા કરી આપવા માં આવે છે.

જો આપને અમારો આ લેખ પસંદ પડયો હોય તો તમારા મિત્રો અને પરિવાર ના સભ્યો સાથે શેર કરવો અને દરરોજ આવી જાણવા જેવી,સરકારી પરિક્ષા ,ભરતી અંગે ની માહિતી મેળવવા હમણા જ જોડાઓ અમારા whatsapp Group માં.

https://chat.whatsapp.com/ISRbQ0FSqJYDoXwiUm8Jet